Spanje telt bijna 6.000 massagraven uit de burgeroorlog en dictatuur
In dit artikel:
In Spanje zijn bijna 6.000 locaties in kaart gebracht waar slachtoffers van executies tijdens de Burgeroorlog en de daaropvolgende Franco-dictatuur anoniem zijn begraven. RTVE publiceerde samen met het Staatssecretariaat van de Democratische Herinnering een interactieve kaart met 5.729 massagraven; die blijken verspreid over 2.555 gemeenten (31% van het land) te liggen en in negen van de tien gevallen op minder dan 50 kilometer afstand van de huidige bewoner. De registratie brengt lange tijd verzwegen verhalen van verdwijning, verlies en onrecht in beeld en kan voor nabestaanden erkenning bieden en voor historici documentatie.
Tussen het uitbreken van de Burgeroorlog in 1936 en het einde van het Franco-regime in de jaren zeventig werden naar schatting ongeveer 200.000 mensen zonder proces geëxecuteerd. Sinds de eerste opgraving in 2000 zijn ruim 17.300 lichamen geborgen; schattingen houden nog zo’n 12.000 slachtoffers in ongeopende graven. Onderzoek wordt bemoeilijkt doordat sommige graven onder wegen of bebouwing liggen. Grote recente vondsten betreffen onder andere massagraven in Málaga (ruim 2.800 lichamen) en Sevilla.
Een opvallende opgraving is die van Pico Reja op kerkhof San Fernando in Sevilla (opgegraven tussen 2020 en 2023). Daar werden uiteindelijk de resten van tienduizenden mensen aangetroffen, waaronder 1.786 die naar alle waarschijnlijkheid tussen 1936 en 1951 wegens politieke overtuiging werden gefusilleerd. Het project, uitgevoerd door een forensisch team van twintig specialisten, analyseerde meer dan anderhalf miljoen botfragmenten. Veel resten vertoonden sporen van executies of mishandeling (schotwonden in schedels, gebroken ledematen, geboeide handen) en lagen chaotisch op elkaar — aanwijzingen voor onzorgvuldige of respectloze begrafenissen. Identificatie blijkt moeilijk: van de meer dan duizend verstuurde DNA-stalen is nog geen enkele slachtoffer met zekerheid geïdentificeerd.
De opgravingen hebben ook een symbolische en emotionele lading: nabestaanden kregen de gelegenheid een vorm van afscheid te nemen en om publieke erkenning te vragen. Bij de sluitingsceremonie van Pico Reja waren familieleden aanwezig die generaties lang in onzekerheid leefden; een jonge aanwezige vatte het samen: “Voor mij gaat het niet om het vinden van resten, maar om het kennen van de geschiedenis.” De afsluiting werd gefinancierd door gemeente, provincie, regionale en centrale overheden; tijdens de plechtigheid ontstond politieke wrijving toen een vertegenwoordiger geopolitieke vergelijkingen trok en uitgejouwd werd.
Niet alle registraties betreffen alleen franquistische repressie; historici wijzen erop dat ook aan republikeinse zijde slachtoffers vielen (in totaal circa 49.367). Het kerkhof van Paterna bij Valencia bevat met 152 geregistreerde massagraven en ruim 2.200 doden een van de grootste concentraties; sommige graven, zoals de ‘Fosa de la cultura’, bevatten veel geëxecuteerde intellectuelen en leraren.
In 2022 introduceerde de regering-Sánchez de Ley de Memoria Democrática om actief massagraven te zoeken, slachtoffers te identificeren en franquistische symboliek te verwijderen. De wet stuit op verdeeldheid: in landelijke gebieden en bij oudere generaties heerst soms weerstand tegen het heropenen van wonden, terwijl jongeren en nabestaanden juist meer transparantie en gerechtigheid eisen. De kaart en de recente uitgravingen maken duidelijk dat de nasleep van de burgeroorlog en dictatuur in Spanje nog steeds zichtbaar en politiek geladen is — en dat veel families nog steeds op antwoorden wachten.